De oorsprong van Internationale Vrouwendag

In 1911 werd de Vrouwendag internationaal voor het eerst gevierd - in 1912 voor het eerst in Nederland. Aanvankelijk werd de Vrouwendag op verschillende data gehouden, pas in 1922 werd 8 maart gekozen als vaste datum. Er bestaan verschillende lezingen voor de keuze van 8 maart als datum voor de Internationale Vrouwendag.

Lag de oorsprong in Rusland of de Verenigde Staten? Een gangbare westerse lezing was dat 8 maart terug te voeren was op stakingen van textielarbeidsters in New York op 8 maart 1908. Zij gingen de straat op om te demonstreren tegen onder meer de lange werktijden, de lage lonen en de slechte werkomstandigheden.

Het is mogelijk dat deze verklaring voor de keuze van 8 maart pas in de jaren vijftig van de twintigste eeuw is ontstaan. In de periode van de Koude Oorlog kon toch moeilijk de eer aan een communistisch land gegeven worden? 8 maart zou namelijk in een andere lezing teruggaan op de grote vrouwenstaking en demonstratie op 8 maart 1917 in St. Petersburg. In ieder geval is in 1910 besloten jaarlijks een Internationale Vrouwendag te organiseren.

De Eerste Internationale Socialistische Vrouwenconferentie (1907)

Bij de 'Tweede Internationale' (een internationale organisatie van socialistische arbeiders met als doel internationale solidariteit) in 1889 in Parijs was Clara Zetkin (1857-1933) aanwezig als vertegenwoordigster van de Duitse socialistische partij. Zij betoogde daar voortdurend dat socialisme zonder vrouwen niet zou kunnen bestaan, dat mannen samen met vrouwen ook voor vrouwenrechten moesten strijden. Ook in eigen land streed zij voor vrouwenrechten als onderdeel van de klassenstrijd. Omdat zij geen gehoor vond, nam zij het initiatief tot een socialistische vrouwenbeweging.

Vele jaren was zij redactrice van het Duitse socialistische vrouwenblad Die Gleichheit. Maar ook internationaal gezien moesten vrouwen meer invloed kunnen uitoefenen op de socialistische partijen, vond zij. Door haar toedoen kwamen in 1906 in Mannheim socialistische vrouwen uit een groot aantal Europese landen bij elkaar om een internationale bijeenkomst voor te bereiden. Zij besloten om in 1907 in Stuttgart een internationale vrouwenconferentie te houden, omdat een dag later daar de bijeenkomst van de Tweede Internationale plaatsvond. Op deze eerste conferentie werd een resolutie aangenomen om de volgende dag bij de Tweede Internationale een motie in te dienen waarin de aangesloten partijen zich verplichtten zowel voor mannenkiesrecht als voor vrouwenkiesrecht te strijden. Deze motie werd aangenomen.

De Tweede Internationale Socialistische Vrouwenconferentie (1910)

In 1910 werd in Kopenhagen de tweede vrouwenconferentie gehouden. Omdat in de praktijk de socialistische partijen zich niet erg bleken in te zetten voor het vrouwenkiesrecht, werd gezocht naar een middel om nog meer vrouwen bij de strijd te betrekken. Op voorstel van Clara Zetkin werd afgesproken om ieder jaar een internationale vrouwendag - onder andere voor het algemeen vrouwenkiesrecht - te houden.

Op die dag zou propaganda worden gemaakt, gedemonstreerd en vergaderd. Het Internationale Vrouwensecretariaat zou de gekozen dag -aanvankelijk dus geen vaste datum - bekend maken en wel (om tactische redenen) aan de partijbesturen. Deze zouden dan de vrouwendag uitroepen. Dit werd inderdaad de gang van zaken.

Ten tijde van de 1ste wereldoorlog

In 1911 werd in een aantal landen de eerste Internationale Vrouwendag gevierd. In 1912 - op 12 mei - ook in Nederland. Door het uitbreken van de 1ste Wereldoorlog in 1914 viel de Tweede Internationale uiteen, maar de internationale vrouwenorganisatie bleef bestaan. Er vond in 1915 in Zwitserland zelfs een conferentie plaats van vrouwen uit de oorlogvoerende landen over het beëindigen van de oorlog. Ook ging de jaarlijkse vrouwendag door. Deze stond voornamelijk in het teken van de strijd voor de vrede.
Clara Zetkin vormde in 1916 samen met Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht de revolutionaire Spartakusbund, die na de revolutie in Rusland in 1917 overging in de Duitse communistische partij. Zij bleef de leiding houden van het Internationale Vrouwensecretariaat, dat zo onderdeel van de in 1919 opgerichte Derde Communistische Internationale werd.

Een vaste datum voor Internationale Vrouwendag

In 1921 stelde het Internationale Vrouwensecretariaat voor om een vaste datum te kiezen voor de vrouwendag. De keuze viel op 8 maart. Op 8 maart 1917 waren in St. Petersburg namelijk vrouwen massaal in opstand gekomen tegen het voedseltekort en de verschrikkingen van de oorlog. Hun stakingen en demonstraties liepen uit op een algemene werkstaking. Naast Internationale Vrouwendag werd 8 maart door deze ontwikkeling ook een officiele communistische feestdag, waarop de algemene werkstaking als eerste begin van de revolutie herdacht werd.

De scheuring door de Russische Revolutie van 1917 tussen communisten en socialisten heeft tot gevolg gehad dat in de Verenigde Staten en in West-Europa 8 maart lange tijd voornamelijk in communistische kring werd gevierd.

In Nederland werd in maart 1912 voor het eerst de Internationale Vrouwendag gevierd, georganiseerd door de Sociaal-Democratische Vrouwenclubs. Hun blad De Proletarische Vrouw kwam uit met een speciaal feestnummer.

Na de Russische revolutie was de internationale band en in het bijzonder de band met Clara Zetkin en de sociaal-democratische vrouwen verbroken. Toch organiseerden zij van 1920 tot 1924 een – nationale – vrouwendag. Daarna werd er weer een Internationale Vrouwendag gevierd, omdat ook de sociaal-democraten een internationale organisatie hadden opgezet, waarbij de vrouwen aangesloten waren. In het interbellum bleven de sociaal-democratische vrouwen Internationale Vrouwendag op een wisselende datum vieren.

Internationale Vrouwendag na de 2de Wereldoorlog

Na de 2de Wereldoorlog bleven alleen nog de communistische vrouwen - georganiseerd in de aanvankelijk niet communistische Nederlandse Vrouwenbeweging (NVB) - op 8 maart Internationale Vrouwendag vieren.

In 1960 vierde de NVB vijftig jaar Internationale Vrouwendag met de uitgave van het boek Baanbreeksters - Levensgeschiedenissen van strijdbare vrouwen. In dit boek wordt overigens als oorsprong van 8 maart de herdenking van de massale staking van vrouwen op 8 maart 1908 in de textielindustrie in New York genoemd.

Tijdens de 'tweede feministische golf' is in de Verenigde Staten en West-Europa de traditie van de viering op 8 maart van Internationale Vrouwendag weer in ere hersteld, teruggrijpend op de staking in 1908 in New York.

Vanaf de jaren zeventig van de twintigste eeuw wordt in Nederland door veel vrouwengroepen gezamenlijk 8 maart gevierd, ook - en steeds meer - door allochtone vrouwen. De bedoeling van de dag is gemeenschappelijke strijdpunten onder de aandacht te brengen. Dit gebeurt steeds rond een bepaald thema, zoals economische zelfstandigheid, armoede, buitenlandse vrouwen, of seksueel geweld.

Sinds 1975, het Internationale Jaar van de vrouw, wordt op 8 maart Internationale Vrouwendag weer wijd verspreid over de hele wereld gevierd. In 1978 werd 8 maart door de Verenigde Naties officieel erkend als Internationale Vrouwendag.

 

Annemarie Kloosterman
Archivaris IIAV

 

Bij het maken van deze beschrijving is gebruik gemaakt van de volgende literatuur:

Yvonne de Jong, De geschiedenis van 8 maart. Lezing t.g.v. de 75e Internationale Vrouwendag. Den Haag, 1985

Claar Willems-Bierlaagh, Internationale Vrouwendag. Amsterdam, 1989.

 

Publicatie 2014 Website van 8 maartcomité in Amsterdam